در ابتدای جلسه حجت الاسلام و المسلمین رجایی‌نیا ضمن قدردانی از میزبانی دانشگاه جامع امام حسین ^{علیه ­السلام} و خوش ­آمدگویی به اعضای محترم شورای برنامه­ ریزی ستاد راهبری علوم انسانی اسلامی، به عنوان دبیر ستاد گزارشی از مباحث جلسات گذشته شورای برنامه­ ریزی ارائه دادند و با اشاره به رسالت و اهداف کلان این ستاد، بر خودجوش و جهادی بودن این ستاد تأکید کردند. ایشان با اشاره به نقش غیررسمی ستاد و محدودیت منابع مالی در تأمین هزینه­ ها، ایفای نقش فعال بدون پول، امکانات و ساختار و سازمان را به عنوان نقطه قوت این ستاد در نسبت با ستادهای دیگر کشور دانستند. همچنین حجت الاسلام و المسلمین دکتر رجایی­ نیا ضمن خوش ­آمدگویی ویژه به آقای دکتر هراتی به عنوان نماینده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به حضور مغتنم ایشان در شورای برنامه ­ریزی اشاره کردند تا در ادامه مسیر تحقق اهداف ستاد از ظرفیت وزارت علوم نیز استفاده شود.

در ادامه با اعلام برنامه جلسات امروز توسط مسئول دبیرخانه ستاد، آقایان دکتر کافی از رهیافت پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، حجت الاسلام خیری از رهیافت دانشگاه آزاد اسلامی، دکتر رمضانی از رهیافت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و دکتر امامی از رهیافت دانشگاه امام صادق ^{علیه ­السلام} به تشریح مؤلفه ­های آموزش و پژوهش «تولید علوم انسانی اسلامی در مراکز حوزوی» پرداختند.

حجت الاسلام و المسلمین خیری به تشریح مؤلفه­­ های آموزش و پژوهش از رهیافت دانشگاه آزاد اسلامی پرداختند و رسالت اصلی این دانشگاه را تحقق دانشگاه اجتماعی با تأکید بر کارآفرینی دانستند. با توجه به تدوین سند چشم انداز دانشگاه، تأسیس معاونت هنر و علوم انسانی از جمله اقدامات مهم محسوب می­ شود که مسئولیت آن به عهده حجت الاسلام و المسلمین خسروپناه گذاشته شد. ایشان با اشاره به رویکرد تحولی دانشگاه آزاد اسلامی با محوریت سند تحول و تعالی، رویکردهای تحول آفرین دانشگاه را تشریح کردند که عبارتند از: چرخش تحول آفرین از آموزش حافظه محور به یادگیری بخش عمیق کاربردی فایده محور، چرخش تحول آفرین از عرضه محوری مقاله­ گرا و غیرهدفمند در پژوهش و تولید دانش و فناوری تقاضامحور پاسخگو به نیازهای علمی تربیتی محلی و ملی، چرخش تحول آفرین از ناکارآمدی فرهنگی و تربیتی به اجتماع تربیتی فرهنگی و هویتی، ارزش­مدار، درون­زا، گویا اثربخش و مقوم وحدت ملی، انسجام بخش فرهنگی و اجتماعی و امیدآفرین با تکیه بر نقش افراد، چرخش تحول آفرین از اقتصاد شهری محور و مبتنی بر ارزش افزوده ی املاک به پایداری اقتصادی مبتنی بر درآمدزایی از جریان یادگیری تحول آفرین و پژوهش نوآوری کارآمد و چرخش تحول آفرین از رشد کمی فیزیکی و غیرهدفمند به توسعه ی کیفی.

حجت الاسلام و المسلمین رجایی نیا با اشاره به زمینه­ ها و نقاط قوت فعالیت­ های مراکز عضو ستاد، کار اصلی ستاد راهبری را در ایجاد زمینه­ های هم­ افزایی و همکاری بیشتر و ارتباط علمی و اجرایی آن­ها دانستند لذا به عنوان مثال ظرفیت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی می­ تواند در اختیار مجموعه ­های با سابقه پژوهشی در عرصه علوم انسانی اسلامی از جمله مؤسسه امام خمینی ^ره قرار گیرد تا تولیدات و فارغ التحصیلان در این مراکز بتوانند نقش فعالی ایفا کنند. همچنین ایشان ضمن اشاره به نقش ستادی مراکزی همچون شورای تحول و ارتقای علوم انسانی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، کار اصلی دیگر ستاد را در راستای گروه گشایی اداری و تسهیل­ گری در جهت تحقق بیشتر علوم انسانی اسلامی توصیف کردند.

جناب آقای دکتر کافی ضمن بیان تفاوت میان تولید، آموزش و متن درسی علوم انسانی اسلامی، به عدم همواری مسیر تولید علوم انسانی اسلامی و وجود انحرافات و موانع اشاره کردند و از جمله این موانع و انحرافات، عدم پذیرش و مقاومت اساتید نسبت به تدریس کتب علوم انسانی اسلامی است.

حجت الاسلام و المسلمین کاظمینی نیز با بیان اهمیت رسیدن به نقاط مشترک محوری در ستاد راهبری، بر لزوم نتیجه­ گیری کلان از گزارش­ های بخشی تأکید کردند. همچنین ایشان اقتضائات مجموعه ­های عضو ستاد را با یکدیگر متفاوت دانستند چرا که بعضی از مجموعه ­ها مثل پژوهشگاه حوزه و دانشگاه پژوهش محور هستند و بعضی دیگر همچون دانشگاه آزاد اسلامی تمرکز بر محور آموزش دارد و بعضی نیز همچون وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و شورای تحول و ارتقای علوم انسانی شأن سیاست گذاری دارند لذا با یک نگاه و رویکرد نمی ­توان در مورد هر یک از مراکز قضاوت داشت. همچنین باید توجه داشت که با توجه به وجود ساختارهای تصمیم ­گیری و مأموریت­ ها و اهداف مشخص در هر یک از مراکز، اعمال تصمیمات این ستاد در حیطه برنامه­ ها و اقدامات آن­ها نیز آسان به نظر نمی ­رسد. لذا تمرکز بیشتر صحبت ­ها به جای ارائه پیشنهادات در حوزه اقدام باید بر روی آسیب­ شناسی وضعیت کنونی علوم انسانی اسلامی در این چند دهه باید باشد و با وجود کارها و اقدامات خوبی که تاکنون صورت گرفته، هر یک از مجموعه­ ها از رهیافت مرکز خودشان این آسیب شناسی را ارائه دهند.

دکتر بالایی به مرور مسیر حاصل از صحبت ­های اعضای شورای برنامه ­ریزی در جلسات گذشته قم و مشهد پرداختند تا ضمن یادآوری وضعیت کنونی بتوانیم مسیر صحبت­ های آینده را ترسیم کنیم. در جلسه شورای عالی سیاست گذاری با حضور آیت الله اعرافی و بقیه بزرگوارن بر اصل وجود این ستاد به منظور هم ­افزایی و هماهنگی بیشتر در تحقق علوم انسانی اسلامی توافق صورت گرفت که مسئولیت صحبت ­های جزئی به شورای برنامه ­ریزی با حضور نمایندگان اعضای شورای عالی سیاستگذاری محول شد. گفتگوهای حاصل از جلسات قم ما را به وجود جلسات بیشتر بحث و بررسی و ارائه گزارش اقدامات هر یک از مجموعه ­ها در معنا، مفهوم و نظریه تحول علوم انسانی رساند و نهایتا در جلسات مشهد بعد از ارائه معنا، مفهوم و نظریه تحول علوم انسانی توسط نماینده هر یک از مجموعه­ ها و ارائه پیش ­نویس برنامه­ های ستاد توسط دبیرخانه، بر لزوم وجود اقناع جمعی اعضا تأکید شد که با گفتگوهای صورت گرفته تبیین کاملی از مسئله اصلی ستاد صورت گرفت و بر مسئله ارتقاء تولید علوم انسانی اسلامی و امتداد آن به حوزه­ های حاکمیتی از طریق هم ­افزایی مجموعه­ های علوم انسانی توافق توافق صورت گرفت که نهایتا مؤلفه­ های این مسئله به صورت جامع و کامل تبیین و تشریح شد. به نظر می­ رسد که لازمه هم ­افزایی شناخت هر یک از اعضا از مجموعه­ های فعال در عرصه علوم انسانی اسلامی است که در این جلسات و جلسات مشهد این شناخت تا حد خیلی زیادی حاصل شده است. برای این جلسات نیز در مشهد توافق شد که هر یک از بزرگواران از رهیافت مجموعه خودشان به تبیین وضعیت مطلوب، وضعیت کنونی علوم انسانی اسلامی و آسیب­ های آن و ارائه راهکار بپردازند.

دکتر رمضانی به ارائه وضعیت آموزش و پژوهش پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی پرداختند و ضمن ارائه گزارشی از فعالیت­ های آموزشی و پژوهشی پژوهشگاه، محوریت این اقدامات و فعالیت­ ها را تولید معرفت دینی دانستند. در ادامه ایشان با معرفی کتاب نظام علمی-آموزشی پروزش مآل به قلم حضرت آیت الله رشاد، رویکرد اصلی پژوهشگاه در حوزه مدیریت آموزش و تحول ناظر به حوزه­ های علمیه را شرح و بسط دادند که این کتاب بر اساس یک نظریه با عنوان گفتمان مجدد نواندیش با حفظ تراث و پیشینه پژوهشی خودمان و دوری از رویکردهای تجمیعی سنتی­ گرا ترسیم می­ شود. ابتدا این کتاب آسیب شناسی وضعیت کنونی را ناظر به تجربه مدیریتی آقای رشاد در حوزه علمیه ارائه می­ دهد و نهایتا راهبردها و نظام آموزشی مستخرج از آن را ارائه می­ دهند که بر این اساس پژوهشگاه و مؤسسه آموزشی حوزوی خود را مدیریت می­ کنند. ایشان گزارشی از اقدامات اساسی در حوزه آموزش و پژوهش پژوهشگاه ارائه کردند که محورهای اصلی آن عبارتند از:

حجت الاسلام و المسلمین همت بناری با اشاره به خلأ نبود نقشه راه جامع و کامل و مکشوف شدن تدریجی مسیر پیشرفت در هر یک از مراکز، به نظر می­ رسد مراکز نیاز به یک نقشه راه دارند تا حدود و ثغور فعالیت­ ها و اقدامات آنان مشخص باشد.

در ادامه دکتر امامی از رهیافت دانشگاه امام صادق ^{علیه ­السلام} به تبیین مؤلفه­ های آموزش و پژوهش پرداختند و جدول ماتریسی را به منظور ارائه بحث خود نمایش دادند که در ردیف افقی آن روش چهار مرحله­ ای وضع مطلوب، وضعیت شناسی، آسیب شناسی و ارائه راهکار و در ردیف افقی آن نیز مؤلفه ­های تولید علوم انسانی اسلامی از جمله ورودی/داوطلب/طلبه/دانشجو، دانش آموخته، برنامه درسی، تربیت و تدریس، تلفیق آموزش و پژوهش، جامعه علمی و ضوابط و قواعد مکتوب شده بود. ایشان وضعیت شناسی و آسیب شناسی را در قالب چالش در جدول مربوطه آوردند تا از ابهام کمتری بتواند روشنگری کند.

دکتر هراتی به عنوان نماینده وزیر علوم، تحقیقات و فناوری به ارائه بحث در خصوص ظرفیت ­ها و بسترهای وزارتخانه و آسیب­ ها و چالش ­های آن پرداختند. ایشان مهمترین مانع در تحقق علوم انسانی اسلامی را خود وزارتخانه عنوان کردند چرا که همیشه سیاست گذاری و تصمیم­ گیری در حوزه علوم انسانی به دست عمدتاً فنی مهندسی­ ها و غیر علوم انسانی­ ها بوده است و در وزارتخانه همیشه نگاه فرهنگی از بستر معاونت فرهنگی به علوم انسانی می­ شود نه نگاه علمی. به منظور حل این معزل و چالش مرکزی با عنوان مرکز علوم انسانی قرآنی و قائم مقام وزیر در امور علوم انسانی را تأسیس کردیم تا کلیه سیاستگذاری­ ها و تصمیم­ گیری­ ها به دست خود اصحاب علوم انسانی باشد که البته مقاومت­ هایی همچنان صورت می­ گیرد و ان­شاء الله برطرف می­ شود. ایشان کارها و اقدامات در وزارتخانه از سنخ سیاستگذاری و نظارت دانستند نه تولید. لذا ما درصدد مأموریت­گرا کردن پژوهشگاه­ های وزارت علوم با عنوان علوم انسانی از جمله پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی هستیم چرا که هر پژوهشگاهی در همه عرصه­ ها کار و فعالیت می­ کند و نهایتاً خروجی آن در نسبت با پژوهشگاه­ های غیردولتی متناسب با زمان و هزینه آن نیست. این مأموریت­ گرا کردن پژوهشگاه ­های دولتی باعث یک تقسیم کار در حوزه علوم انسانی می­ شود که در این زمینه مقاومت­ های زیادی می­ شود. اقدام بعدی ما اصلاح آیین­ نامه ارتقای اساتید است که این آیین ­نامه می­تواند برای اساتید علوم انسانی طراحی متفاوتی داشته باشد تا بدین وسیله بتوان بخشی از دغدغه دکتر امامی یعنی تربیت استاد را از این طریق تحقق بخشید. ایشان در ادامه صحبت­ های خود از مراکز عضو این ستاد از جمله پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، مؤسسه امام خمینی ^ره، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و... در جهت بهبود پشتیبانی، سیاستگذاری و نظارت وزارتخانه در خواست پیشنهاد و کمک کردند تا وزارتخانه آن را در مقام مجری اجرا کند.

حجت الاسلام و المسلمین همت بناری با به فال نیک گرفتن تغییر و تحولات در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، به تبیین آسیب شناسی قدیمی در وزارتخانه پرداختند. ایشان با اشاره به عدم مدیریت دانش در سطح مراکز و پژوهشگاه­ ها، موازی­ کاری با وجود آثار و مکتوبات یکسان را از جمله آسیب­ های وزارت علوم دانستند لذا باید با شناسایی دقیق هر یک از مراکز و شناخت وجه ممیزه و نقاط قوت و مرجعیت ساز آن­ها به سمت تأسیس قطب­های دانشی حرکت کنیم.

دکتر بهشتی­ن ژاد با اشاره به مناسب بودن عنوان پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و تعریف مأموریت این پژوهشگاه در جهت رسیدن به وحدت حوزه و دانشگاه از طریق تلفیق دین و علوم انسانی موجود، نقش ستاد راهبری را در ایجاد هماهنگی و هم ­افزایی مجموعه­ های عضو در جهت پیشبرد و پیشرفت بهتر هر یک از مجموعه­ ها در راستای مأموریت­ های تحقق علوم انسانی اسلامی دانستند.

حجت الاسلام و المسلمین روشن ضمیر ضمن اشاره به ارائه آسیب­ ها و چالش­ های دانشگاه امام صادق ^{علیه ­السلام} توسط دکتر امامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی را در مواجهه با 60 الی 70 درصد این مشکلات و چالش ­ها دانستند که به دلیل اینکه فقط طلاب ورودی دانشگاه رضوی است برخی از این مشکلات را ندارد. ایشان دلایل عدم وجود جایگاه و نقش محوری علوم انسانی اسلامی در دانشگاه ­ها و جامعه علمی را برشمردند که عبارتند از:

1.     عدم وجود سابقه و تولیدات جامع و قوی در رشته­های جدید از جمله اقتصاد، روان شناسی و جامعه شناسی در حالی که در رشته­ های با سابقه و وجه مزیت بیشتر مثل قرآن و حدیث، فلسفه، تاریخ، ادبیات و حقوق مشکلات ما کمتر است. در رویکرد عمیق­تر عمدتاً نصوص شرعی ما در مقابل تجربیات بشری به درستی عقب نشینی کرده است لذا در گذشته ماه رمضان الا و لابد 30 روز بود اما امروز به دلیل وجود تجربه بشری عقب نشینی می­ کنیم. لذا این عقب نشینی ناخودآگاه در ذهن دانشجویان و طلاب در قبال علوم انسانی متعارف نیز اتفاق می­ افتد.

2.     علوم انسانی اسلامی در حد کلیات آن صحیح است چرا که طبق قاعده کلی هر جا علوم انسانی غربی در برابر دین قرار گرفت باید آن علوم را کنار بگذاریم اما این اسلام از طریق روایات به ما رسیده است و معمولاً اشکال در روایات و سند آن و واقعیت­ های علوم تجربی مانع از استناد به آن در برابر واقعیت مسلم غربی باشد و چه بسا تصور ما از این تقابل اشتباه باشد.

3.     ارائه مباحث جامعه شناسی اسلامی، روان شناسی اسلامی و اقتصاد اسلامی مبتنی بر آیات، روایات و نصوص دینی می­ تواند از جهت صدق موضوع در زمان کنونی مورد مناقشه قرار گیرد و قضیه صادق حاصل از استنباط روایت مورد نظر با اقتضائات امروز تطابق نداشته باشد. مثلا ممکن است ادعا شود که اقتضائات ربا در زمان صدور نص دینی با امروز تفاوت دارد.

نکته پایانی دکتر روشن ضمیر در رابطه با اجازه گسترده به رشته­ های علوم انسانی اسلامی در دانشگاه ­ها و مؤسسات بود که از نظر ایشان این اجازه تصمیم درستی به نظر نمی­ رسد چرا که محتوای این رشته­ ها به صورت مطلوب تولید نشده است.

نکته پایانی دکتر بالایی در به کار بستن ظرفیت حداکثری دوستان دبیرخانه در پیشبرد گزارشات و سند­ها بود که لازمه آن کمک حداکثری اعضای شورا به این دوستان است و همچنین گزارشات به دلیل جمع ­بندی مشخص در یک فرمت باشد. ایشان خارج شدن مذاکرات این شورا از ریل مدیریت تحول علوم انسانی را باعث تبدیل شدن این شورا به ارائه نظرات شخصی دانستند.

دکتر کافی نهایتاً مأموریت اصلی ستاد انحصاراً ناظر به قلب حوزه ­های علمیه دانستند که لازم است حوزه در ورود به عرصه علوم انسانی اسلامی از تجربیات همه مراکز عضو ستاد استفاده کند لذا ستاد نباید کاری با آسیب شناسی و ارائه راهکار مجموعه­ های دیگر داشته باشد.

همچنین دکتر بالایی با اشاره به فلسفه وجودی ستاد راهبری در راستای هم­ افزایی و هماهنگی بیشتر، وجود ستاد راهبری در فرض مدنظر دکتر کافی بیهوده و عبث تلقی کردند چرا که استفاده حوزه از تجربیات مراکز فعال علوم انسانی اسلامی نیاز به ستاد راهبری و هم ­افزایی مجموعه ­ها ندارد.

دکتر رمضانی ضمن اشاره به مصوبات جلسات مشهد، بر تهیه گزارش توسط هر یک از مجموعه­ ها و تجمیع آن در یک پیش نویس ناظر به مؤلفه­ های تولید بر اساس الگوی وضع مطلوب، وضعیت شناسی، آسیب شناسی و راهکار تأکید کردند. همچنین ایشان بر استفاده از نخبگان حوزوی و دانشگاهی به منظور پیشبرد ستاد همچون حجت السلام واسطی تأکید کردند.

حجت الاسلام و المسلمین رجایی­ نیا رسالت ستاد راهبری را در سه محور مصوب در جلسه شورای عالی سیاست گذاری دانستند و تأکید کردند که در شرایطی که نهادهای علمی از ظرفیت­ های یکدیگر همچون کتب و اساتید استفاده نمی­ کنند و هر کدام کارها و مسیر خود را در علوم انسانی اسلامی دارند، چگونه می­خواهیم از قلب حوزه علمیه توقع همکاری و هماهنگی با مجموعه­ های دیگر را داشته باشیم و تحول علوم انسانی فقط از طریق حوزه علمیه محقق نمی­ شود بلکه از طریق هماهنگی و هم ­افزایی همه مجموعه­ های فعال در عرصه علوم انسانی اسلامی به نتیجه می­ رسد.

حجت الاسلام و المسلمین رجایی­ نیا با بیان فلسفه وجودی این ستاد راهبری، رفع این موانع را در گرو هماهنگی و همکاری بیشتر مراکز در این ستاد دانستند لذا یکی از مأموریت­ های ستاد را شناسایی این موانع و برنامه ­ریزی در جهت رفع آن در نظر گرفتند. ایشان در جمع ­بندی سومین دوره از جلسات شورای برنامه­ ریزی ستاد، به منظور پیشبرد جلسات در مسیر مشخص و مقصد معلوم، دبیرخانه را موظف به تهیه پیش نویس مبتنی بر گزارش ­گیری از مراکز در حیطه رصد آسیب­ های علوم انسانی اسلامی و ظرفیت­ های هر یک از مجموعه­ های عضو ستاد کردند که این پیش نویس قبل از جلسه برای همه اعضا فرستاده شود و در جلسه آینده روی آن بحث و بررسی شود.