موضوعات مرتبط: محصولات دانشی تحول و تعالی سازمانی

مقدمه
جهان یکی از گزاره­ هایی که رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب به آن اشاره کرده­اند، لزوم الگوسازی کامل از نظام پیشرفته اسلامی است که ایشان لازمه­ ی آن را نگاه انقلابی، روحیه انقلابی و عمل جهادی می­ دانند. این سخن رهبری معظم را اگر امروز بگذاریم در کنار آنچه در مواجهه با بحران کرونا در کشورمان در حال رخ دادن است، می­ تواند نویدبخش حرکت به سمت ارائه­ ی الگوی کامل از حکمرانی اسلامی باشد. طبق نظر نویسندگان مختلف منظور از حکمرانی اسلامی، یک شیوه حکومتی است که در آن ابعاد روابط بین حکومت و مردم، تعامل اجزای تشکیل­ دهنده حکومت و رابطه آن با سایر حکومت‌ها، در اهداف و سیاست‌ها، قوانین و خط‌مشی­ ها، برنامه­ ریزی و اجرا و نظارت و ارزیابی بر اساس مبانی، اصول و روش­های اسلامی تنظیم می‌گردد. به عقیده­ ی نگارنده، مهم­ترین گزاره در ﻧﻈﺮﯾﻪی ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ، اصلاح نقش مردم در ارتباط با دولت­ ها و حکومت ­هاست. چرا که تجربه نشان داده است در بحران­ های پیش­ آمده، بیشتر از آنکه تدبیر و ظرفیت ­های دولتمردان به مدیریت و عبور از بحران­ ها کمکی کند، ظرفیت­ های مردمی و فعالیت ­های داوطلبانه ­ی گروه­ های مردم نهاد و با نیت الهی و خداپسندانه است که به کمک دولت­ها آمده و کشور را از شرایط سخت عبور می ­دهد. در سال­ های اخیر بحران­هایی از قبیل سیل، زلزله، آشوب­های اجتماعی و سیاسی و در حال حاضر هم بیماری همه­ گیری کرونا، مصداق ­هایی عینی از این موضوع می­باشد.
البته باید توجه کرد که پایه­ کار آمدن مردم در بحران­ها و کمک به دولت­ ها لزوما به معنای عملکرد صحیح دولت­ها در برابر مردم و رضایت مردم از آنها نیست، بلکه در واقع نیت خداپسندانه و نگاه «کلکم راع و کلکم مسئول» است که مشوقی برای نقش­آفرینی مردم در عبور بحران­هاست و این در صورتی است که در مواجه­ی دنیای غرب و نظام سرمایه­داری با بحران «همه ­گیری ویروس کرونا»، بدلیل اینکه نگاه به مردم، صرفا به چشم مصرف­ کننده می­باشد، در کنار مدیریت ضعیف و غیرمسئولانه حاکمان باعث بی­‌اعتمادی و دوری ملت ­ها از حکومت­ های خود شده است و انگیزه ی کمتری در مردم برای کارهای خداپسندانه وجود دارد. در این حوادث اخیر نیز شاهد نمونه‌هایی از جمله حمله مردم به فروشگاه‌ها بودیم.

طبق توضیحات بیان شده هدف از طرح موضوع حکمرانی اسلامی این است که در شرایط بحران جهانی کرونا، فرصتی پیش آمده تا جامعه اسلامی­‌مان با پررنگ کردن برخی شاخص ­ها که در ادامه آمده است، جلوه­ای ویژه از حکمرانی اسلامی را در معرض دید جهانیان قرار دهد و بتوانیم با یک مدیریت و حکمرانی مطلوب، بحران کرونا را پشت سر بگذاریم تا در نهایت به یک الگو برای دیگران تبدیل شویم. شاخص­های مدنظر را در سه محور کلیدی می­توان عنوان نمود:
1) استمداد دائمی از خدا و پر رنگ شدن نقش معنویت در زندگی بشر:
در بحران کرونا رابطه انسان با خودش دچار دگرگونی شد. یعنی قدری از این خصیصه منیت و تکبر انسانی فاصله گرفت و مغلوب موجودی شد که به عقیده­ ی متخصصان کل وزن آن در دنیا به  5 گرم هم نمی­ رسد. بنابراین ارتباط انسان با خدای خودش مطلوب‌تر شد. این موضوع در کشور ما که زمینه­ های معرفتی و دینی قوی وجود دارد، در ایام اوج بیماری کرونا که بسیاری از مردم ما خانه­ نشین شدند، ارتباط فردی با قرآن و اهل بیت(سلام­الله علیهم اجمعین) رنگ و بوی ویژه ­ای گرفت. برگزاری ختم­ های قرآن مجازی، دعاهای جمعی و همزمان در سراسر کشور، انس بیشتر با دعاهای صحیفه­ ی سجادیه(بویژه دعای هفتم)، قدرشناسی بیشتر نسبت به اماکن مذهبی در اثر احساس عمیق خلأ روحی در نتیجه­ ی تعطیلی اماکن مذهبی نمونه ­ای از این جلوه­ های ویژه است.
با بررسي شاخص­ هاي حكمراني مطلوب بخوبي به این نکته پی می­بریم که اساس همه آنها بر معنویت و اخلاق اسلامي متمركز است. با رجوع به آيات كلام الله مجيد و فرمايشات ائمه معصوم و بزرگان دين به اصول خوب چون مسئوليت­ پذيري و پاسخگويي مسئولان، خدمات عادلانه به همه­ ی مردم در یک سطح، مشاركت آگاهانه مردمی و در نهایت تلاش مجاهدانه­ ی اقشار مختلف مردم و مسئولین مربوطه از بعد اخلاقي و دینی تعريف و تفسير می ­شوند. این موارد اگر در شرایط عادی هم همچنان حفظ شود، بسیار نویدبخش و گره­ گشای بسیاری مسائل در اداره جامعه خواهد بود. نکته دیگر اینکه، روحیه­ ی جمع‌گرایی در جامعه ­ی اسلامی ما مبتنی‌ بر معنویت و تأکید دین اسلام شکل گرفته است و مبتنی بر کمک کردن به دیگران و ایجاد حس نوع‌دوستی ایرانیان بروز می‌یابد.

اما در غرب چون مبتنی‌بر فردگرایی است و این فردگرایی ریشه‌دار است و در اساطیر یونان باستان هم عقبه دارد وقتی شرایط بحرانی اتفاق می‌افتد فردیت شکل می‌گیرد و نوع‌دوستی و کمک کردن به دیگران معنا نمی‌دهند و همه به‌دنبال این هستند که یک نوعی منافع خود را تامین کنند و به همین دلیل در شرایط بحران به فروشگاه­ های مواد غذایی حمله­ ور می­ شوند و به قول استاد پناهیان «دربارۀ فرهنگ غرب، معتقدیم که در اثر بحران‌ها ماهیت درونی خودش را نشان می‌دهد. همان‌طور که برخی از سیاستمداران غربی، خودشان گفتند که غرب در این ماجرای کرونا، آن وحشی‌گری درونی خودش را بیرون ریخت و دارد نشان می‌دهد، این با ماهیت فرهنگ دینی ما خیلی تفاوت دارد که وقتی در بحران‌ها قرار می‌گیریم تازه آن زیبایی‌هایی که در این فرهنگ وجود دارد، شکوفا می‌شود»..

2) مواسات و همیاری مردمی به نظام اسلامی:
بکار بردن اصطلاح «رزمایش» در کنار مواسات و کمک مومنانه در بیان رهبری، با رجوع به معنای لفظی این واژه (مواسات)، این معنا را به ذهن مخاطب متبادر می­کند که با این همه فعالیت­های بزرگ و گسترده مردمی تازه در اول ماجرا هستیم و در واقع در حال تمرین برای حرکت به سمت جامعه­ ی تمدنی و مهدوی هستیم. یعنی این حرکتی که با تعبیر زیبای «مواسات» از آن یاد شده است، باید کم‌کم تبدیل بشود به یک فرهنگ و سبک زندگی دائمی، به‌حدی که حتی بعد از بحران کرونا هم این فرهنگ تحقق پیدا کند و به‌گونه‌ای باشد که دنیای غرب و سرمایه­‌داری از آن الگو بگیرند و این دقیقا همان مطالبه­ ی رهبری در متن بیانیه­ ی گام دوم انقلاب است. اینکه همه­ ی ما شنیده­‌ایم که در جامعه­ ی مهدوی، مردم دست در جیب یکدیگر می­کنند و نیاز مالی خود را از بقیه تأمین می­کنند، الان می­شود در رزمایش مواسات تمرین کرد و در زندگی­ ها این روحیه­ ی ایثارگری را جاری نمود و دار و ندار همدیگر را با هم قسمت کنیم. این همان چیزی است که در رزمایش مواسات در حال رخ دادن است. تحقق کامل این امر در جامعه­ ی اسلامی باعث خواهد شد بسیاری مسائل اصلی از قبیل اشتغال، اعتیاد، طلاق، رونق تولید و...که در حکمرانی اسلامی وجود دارد با همین مدل مواسات حل شود. به قول استاد پناهیان «یک عده‌‌ای حقوق‌بگیر هستند، یک عده‌ای با کارِ خانه می‌توانند امور خود را بگذرانند، یک عده‌ای درآمدهایی دارند و سرمایه‌هایی دارند و... اینها باید به بقیه افراد جامعه، رسیدگی کنند». البته نکته ­ی مهم این است که این رویه­ های مبارک و از خودگذشتگی­ ها در زمان پساکرونا هم حفظ شود و به یک سبک زندگی دائمی تبدیل شود.
در نتیجه ­ی این بحث می­توان ادعا نمود: نقش گروه ­های مردمی در حکمرانی مطلوب، نقشی بی­‌بدیل و غیرقابل انکار است و باعث خواهد شد بار سنگینی از روی دوش دولت­ ها برداشته شود و دولتمردان خواهند توانست وظیفه­ ی هدایت و راهبری و برقراری حاکمیت قانون را به خوبی انجام دهد و با اثربخشی بهتر اداره شوند و در نهایت مشارکت مردمی در امور، پشتوانه ­ی خوبی برای جمهوری اسلامی خواهد بود. 
3) بهبود مستمر نظام و سیاست­های درونی دولت:
با مطالعه ­ی متون مختلف درمی ­یابیم که روابط و ساختارهای اجتماعی در نظام غربی تا حد زیادی اسارت‌بخش و استثماری می­باشند و در واقع بهره‌کشی از انسان­ها در آن حاکم است که در بحران کرونا به‌طور ویژه روابط سرمایه‌داری در سطح کلان دچار تلنگر شد. در واقع این بحران نشان داد که اگر می­خواهیم بر این شرایط فائق آییم تا می­توانیم به کوچک­ سازی دولت و کم­ک کردن بوروکراسی­ های اداری پیش برویم و عمده­ ی کار را بخش مردمی واگذار کنیم و دولت­ها باید فرصت ­سازی کنند، از نوآوری­های بخش خصوصی حمایت ویژه به عمل بیاورند. در این راستا باید توسعه درون‌زا شکل گیرد. یعنی هر قابلیتی که در هر شرایط زیست‌محیطی ما و فرهنگی و اجتماعی و طبیعی ما وجود دارد، اوج گیرد.
در حال حاضر زمانی است که دولت­ها باید ساختارهای بوروکراتیک و سخت را بشکنند و به‌سمت ساختارهای مردمی و جهادی پیش بروند که مثال­های آن حمایت از حرکت ­های جهادی و داوطلبانه، حمایت از تعاونی­ های مردمی و روستایی، توسعه مشاغل خانگی و امثال این موارد است که می‌تواند در بهبود مستمر نظام کمک کند.